اخیرا نیروهای مرزی افغانستان و پاکستان باهم درگیر شده و یک سرباز افغانستان در این درگیری کشته شد

در جولای سال ۱۹۴۹ پس از آنکه یک هواپیمای نیروی هوایی پاکستان روستایی را در خاک افغانستان بمباران کرد، حکومت وقت افغانستان ” لویه جرگه” سنتی را فرا خواند و اعلام کرد که نه ” خط خیالی دیورند و نه خط مشابه آنرا ” برسمیت می شناسند و گفت که “تمام معاهدات مرتبط به خط دیورند باطل است. “هم چنان اعلام کرد که “معاهده دیورند تحت فشار و اجبار بر حکومت وقت افغانستان تحمیل شده بود”.
معاهده دیورند در سال ۱۸۹۳ بین حکومت هند بریتانیایی و امیر عبدالرحمن خان پادشاه افغانستان امضا شد.
پس از حاد شدن منازعه مرزی میان افغانستان و پاکستان در سال ۱۹۵۰ پارلمان بریتانیا نظرش را در مورد خط دیورند چنین مشخص کرد: “دولت شاهی بریتانیا به این نظر است که پاکستان بر اساس قوانین بین المللی، وارث حقوق و وجایب دولت سابق هند بریتانیایی در این منطقه است و خط دیورند یک مرز بین المللی است.”
همسایه های رقیب
با ایجاد پاکستان، افغانستان و هند هرگز با همسایه جدید شان روی خوش نشان نداده اند و همسایه جدید نیز کمتر تلاش کرده بسوی آنها دست دوستی دراز کند.
در این مدت منازعه مرزی میان دو کشمیر، موجب شده تا هند و پاکستان دو بار باهم درگیر شوند.
منازعه مرزی پاکستان با افغانستان نیز موجب شده که افغانستان نیز در استراتژی نظامی پاکستان جایگاه کمتر از هند نداشته و به عنوان ” دشمن” تلقی شود.

آمریکا تلاش دارد، قبل از خروج نیروهای رزمی اش از افغانستان، روابط میان دو متحدش در منطقه را بهبود بخشد
با درک این حقیقت که از امیر عبدالرحمن خان به بعد، هیچ یک از زمامداران افغان بصورت رسمی بر این معاهده مهر تایید نگذاشته اند. پاکستان نتوانسته نگرانی خود را از این ناحیه پنهان کند.
هجوم ارتش سرخ اتحاد شوروی سابق در سال ۱۹۷۹ بر افغانستان، نه تنها موجب ترس و وحشت پاکستان نشد.
پاکستان با استفاده از موجودیت ارتش سرخ اتحاد شوروی سابق در خاک افغانستان حد اکثر استفاده را برای تقویت تحت فشار قرار دادن افغانستان برد تا جایی که “دیورند” جایش را عوض کرد.
برادران دو قلو یا برادران ناتنی
حکومتهای تحت حمایت اتحادشوروی سابق در افغانستان در سالهای حضور این نیروها و پس از آن نه تنها فرصت نیافتند اسمی از خط دیورند و ادعای ارضی با پاکستان را مطرح کنند، بلکه آنها به جای ” دیورند” بیشتر نگران خط دیگری بودند: “کمربند امنیتی کابل”
در واقع نیروهای مجاهدین افغان که مقر آنها در خاک پاکستان و ایران بود در این سالها آنقدر محاصره شانرا تنگتر کرده بودند که دولت در کابل مجبور شده بود بین کابل و مواضع جنگجویان مجاهدین خط حایلی به نام ” کمربند امنیتی کابل” ایجاد کند.

ترکیه نیز بارها تلاش کرده است، میان پاکستان و افغانستان میانجیگری کند
در آنسوی خط دیورند نیز ملی گرایان پشتون متوجه این واقعیت بودند، آنها نیز چشم امید شانرا از کابل به اسلام آباد دوختند و به این نتیجه رسیدند که بهتر است سرنوشت شانرا به جای کابل در اسلام آباد رقم بزنند و همینطور هم شد.
کابل دیگر نمی توانست آرزوی ایجاد پشتونستان آنهارا تحقق بخشد اما اسلام آباد برای آنها “خیبر پختونخواه” را ساخت. به این ترتیب افغانستان دیگر تنها حامی سیاسی اش را برای ادعای ارضی اش علیه پاکستان در همین اراضی نیز از دست داد.
دیورند، اتک، گوشته
در میان شماری از افغانها، اعتقاد بر این است که با ایجاد خط دیورند، بخشی از خاک افغانستان که تا ” اتک” ناحیه‌ای در میان پشاور و اسلام آباد از سرزمین آنها جدا شده.
با سرنگونی رژیم طالبان نگرانی دولت افغانستان به رهبری حامد کرزی در یازده سال گذشته، فشاری بود که جنگجویان مسلح طالبان که به گفته مقامات افغان مخفیگاه شان در پاکستان است، به دولت افغانستان وارد می آوردند.
حامد کرزی نه تنها در این سالها اسمی از خط دیورند بر زبان نیاورد بلکه بار ها سعی کرد پاکستان را تشویق کند تا از حمایت گروه های مسلح مخالف دولت افغانستان به ویژه طالبان دست بردارد.
رییس جمهور کرزی تنها رئیس جمهوری افغانستان است که چند سال معدود بارها رسما به پاکستان سفر کرده است. وی در هر دیدار با رهبران پاکستان، افغانستان و پاکستان را برادران دو قلو، خطاب کرده است. اما هرگز موفق نشده اعتماد این برادر دوقلو را را جلب کند.
پاکستان دیگر نگران دیورند نیست بلکه نگران این است که این “برادر دوقلو” دست دوستی بسوی هند دراز کرده و به برادر نتنی مبدل شود.
آیا فرصت از دست رفته است؟
از دو سال به این طرف مقامات افغانستان از حملات توپخانه پاکستان بر مناطق مسکونی در امتداد خط دیورند شکایت کرده و نیز مدعی شده اند که در ولایاتی مرز مشترک با پاکستان دارند، پاسگاه های مرزی‌اش را چندین کیلومتر در خاک افغانستان پیش آورده است.
تازه ترین مورد ادعای افغانستان مبنی برایجاد پاسگاه مرزی پاکستان در ولسوالی گوشته ولایت ننگرهار است که منجر به درگیری بین نیروهای مرزی دو طرف شد.
حالا به نظر می رسد این پاکستان است که دیگر خط دیورند را قبول ندارد و جغرافیایی بیشتر از آنچه در معاهده دیورند ذکر شده، می طلبد.
ادعای ارضی دو طرف بحث جدایی است اما آنچه لازم به ذکر است این که شماری از تحلیلگران معتقدند که حضور غرب و آمریکا در یازده سال گذشته، فرصت خوبی برای حل این مشکل تاریخی بود که دولت افغانستان آن را از دست داد و حالا نگرانی از دهان بازکردن یک زخم کهنه هر روز بیشتر می شود.
ببرک احساس
بی بی سی، جمعه 03 مه 2013 – 13 اردیبهشت 1392