هفتم فروردين ماه سال 1389 جهان شاهد برگزاري نخستين جشن جهاني نوروز در مجموعه كاخ هاي سعدآباد تهران بود. در اين آيين مقامات عالي چند كشور ايران، تاجيكستان، تركمنستان، افغانستان،

عراق و … حضور داشتند. قبل از آن نيز ثبت جهاني نوروز به عنوان ميراث معنوي بشري در سازمان يونسكو به انجام رسيده بود و 21 مارس به عنوان روز بين المللي نوروز از سوي مجمع عمومي سازمان ملل گرامي داشته شد. بعد از آن نيز دومين جشن جهاني نوروز در فروردين 1390 در تهران برگزار شد. دور سوم آن در تاجيكستان و چهارمين جشن جهاني نوروز سال گذشته در «عشق آباد» تركمنستان برگزار شد و همان جا به تصويب رسيد كه جشن امسال در افغانستان برگزار شود. در همين راستا قرار است پنجمين دوره جشن جهاني نوروز امسال با حضور مقامات بلند پايه ايران، تاجيكستان، تركمنستان، پاكستان و افغانستان در منطقه تفريحي پغمان در غرب شهر كابل برگزار شود. با توجه به اهميت و نقش فرهنگي گسترده نوروز و با نگاهي به اهميت اين جشن و پيامدهاي آن در همگرايي منطقه يي و عامل فرهنگي براي اعمال ديپلماسي فرهنگي در راستاي همگرايي هاي منطقه يي مي توان به چند نكته توجه كرد.
نخست؛ آنكه نوروز با پيشينه كهن چندين هزارساله در حوزه تمدن ايراني همواره مورد توجه بوده است. در اين حال براي پي بردن به اهميت جايگاه نوروز در بين مردمان گوناگون، بايسته است گستره جغرافيايي آن مورد بررسي قرار گيرد. اين اهميت و گستره تاثير گذاري اين جشن موجب شده است تا با وجود موانع و چالش هاي بسيار اين جشن در گستره يي از جغرافياي آسياي صغير تا آسياي ميانه و قفقاز و حتي بخش هايي از هند، اروپا، قفقاز و خاورميانه برگزار و گاه به عنوان سرآغاز سال جديد قرار دهند. در اين حال اگر به گستره يي از جغرافياي نوروز نگاهي داشته باشم بايد گفت كه امروزه همچنان نوروز در مناطق و كشورهايي در گستره جغرافيايي جهان ايراني و دورتا دور ايران زمين را به عنوان خاستگاه تمدن ايراني دربرمي گيرد. جدا از استان سين كيانگ در غرب چين و تركمن ها، ازبك ها، قره قالپاق ها، قزاق ها و قرقيزها (در آسياي مركزي)، آذري ها و كردهاي ايزدي ارمنستان، ترك هاي شمال قفقاز از جمله آذري هاي دربند در داغستان (در فدراسيون روسيه)، افغان ها، پشتون ها، بلوچ هاي پاكستان و بلوچ ها و تاجيك هاي آسياي مركزي، كردهاي تركيه ، عراق و سوريه و تات ها و تالش هاي قفقاز و ترك هاي آناتولي (از جمله علوي ها) و ترك هاي بالكان (قاقائوزها در مولداوي در اروپاي شرقي) و مسلمانان حوزه ولگا در تاتارستان، اودمورتستان و باشقيردستان و مسلمانان آستاراخان (در فدراسيون روسيه) در اين جشن سهيم هستند و حتي در بخش هايي از جنوب خليج فارس و بحرين نيز گرامي داشته مي شود. بنابراين با توجه به اهميت و نقش فرهنگي گسترده نوروز مي توان از آن به عنوان يك عامل فرهنگي براي اعمال ديپلماسي فرهنگي در راستاي همگرايي هاي منطقه يي بهره گرفت. همچنين با بهره برداري از عنصر نوروز و همگرايي فرهنگي در سطح بين المللي مي توان از آن به عنوان يك عامل فرهنگي- سياسي براي اعمال گفتمان بين فرهنگي و ديپلماسي فرهنگي در راستاي همگرايي هاي منطقه يي بهره گرفت يعني همچنان كه در غرب نمونه هاي زيادي از آيين ها از جمله كارناوال هاي مذهبي و فستيوال هايي كه با اهداف نزديكي فرهنگ ها برپا مي شود نوروز كه يك آيين و سابقه تمدني ديرپا تر از مسيحيت دارد، مي تواند چنين نقشي را ايفا كند.

دوم؛ آنكه همكاري كشورهاي منطقه در ثبت جهاني نوروز در سازمان ملل در سال هاي اخير نشان از اهميت و جايگاه والاي اين آيين باستاني و منطقه يي دارد. در اين بين توجه بيشتر به ظرفيت هاي بالاي آن در سطح جهان و كاركردهاي نوروز در زمينه توسعه صلح جهاني و همگرايي منطقه يي مي تواند مد نظر بيشتر قرار گيرد. با توجه به اينكه امروزه در سطح جهان قدرت نرم به عنوان يكي از مزيت هاي اصلي كشور ها در صحنه بين المللي مطرح است با توجه به نوروز و كاركردهاي گوناگون مي توان از اين عامل براي بالابردن جايگاه ايران در سطح منطقه يي (به ويژه در گستره كشورهاي نوروز) بهره گرفت و با افزايش روابط در ساير حوزه ها بهره گيري مناسبي داشته باشد.

سوم؛ اينكه بايد گفت بهره گيري از ديپلماسي نوروز به عنوان اهرمي در سياست خارجي و روابط كشور هاي منطقه عملامي تواند پيامدها و ثمرات گسترده يي داشته باشد. در اين راستا از يك سو با توجه و بهره گيري بيشتر و استفاده از پتانسيل هاي ديپلماسي فرهنگي و ديپلماسي نوروز (به عنوان بخشي مهم از ديپلماسي و سياست خارجي كشورهاي منطقه) دايره همكاري هاي فرهنگي و تاثير گذاري كشورهاي حوزه نوروز آسياي ميانه، قفقاز و آسياي غربي گسترش خواهد يافت.
از سوي ديگر جدا از افزايش همگرايي هاي فرهنگي مي توان با بهره گيري از اين ديپلماسي در سياست خارجي منطقه يي به نوبه خود همكاري هاي سياسي و اقتصادي كشورهاي منطقه را افزايش داد.
در اين راستا بايد سخن از ديپلماسي نوروز در ميان اين كشورهاي منطقه به ميان آورد چراكه با گردهم آمدن رهبران و مقامات چند كشور منطقه اميد مي رود تا اين جشن مشترك و نهادينه شده در فرهنگ كشورهاي حوزه آسياي ميانه، قفقاز و… تبديل به عاملي در راه همگرايي نوين در گستره منطقه شود. علاوه بر آن در كنار اين همگرايي نوين منطقه شاهد افزايش روابط اقتصادي و سياسي و فرهنگي در سايه توجه به منافع ملي كشورها بود.

چهارم؛ آنكه كشورهاي شركت كننده گرد محور جشن نوروز مي توانند قدرت تاثيرگذاري و ارتباطات خود را در دنياي خارج افزايش دهند و با افزايش ميزان همگرايي بين كشورهاي منطقه بر كاستن از اختلاف نظر ها و موانع همكاري تمركز كرده و مانع از سياست هاي واگرايانه در منطقه شوند. اكنون اتحاديه هاي گوناگوني بر پايه اشتراك هاي گوناگون جغرافياي ويژه، ويژگي هاي نژادي يا همگوني هاي فرهنگي و تاريخي، در مناطق مختلف جهان شكل گرفته اند. اين اتحاديه و پيمان ها و انجمن هاي سياسي، جغرافيايي با رويكرد همگرايي منطقه يي مي تواند عاملي براي ايجاد نوعي همگرايي فرهنگي، هويتي و اقتصادي بين مردم تلقي شود. آنان در سايه تعاملات فرهنگي و حضور در جشن هايي سالانه مي توانند علاوه بر برگزاري نشست هاي دوجانبه و چندجانبه فرهنگي درباره افزايش مناسبات سياسي و اقتصادي با يكديگر نيز مذاكره كرده و اين اجلاس ها عاملي براي كاهش اختلافات و چالش هاي منطقه يي در سطح دو جانبه و چند جانبه موجب شادي عمومي بيشتر از نيم ميليارد جمعيت علاقه مند به نوروز بهره مي برد و ديگر ملل را به شناخت نوروز فرا خواند.
درا ين راستا بايد توجه داشت كه پاسداشت نوروز در عرصه بين المللي و با حضور اقمار فرهنگ ايراني، نمايش قدرت سنتي ايراني است.

نويسنده: فرزاد رمضاني بونش*
*پژوهشگر و كارشناس روابط بين الملل