مایکل بری؛ استاد دانشگاه پاریس، کارشناس آسیای میانه و افغانستان: عرفان شخصی مسعود، وی را واداشت تا بدون نفرت، تلخی و انتقامجویی بجنگد. وی مبارزه مسلحانه را فقط بعنوان یک شر تحمیلی و ضروری برای دفاع از آزادی مردمش میدانست، و مطمئناً نه برای سرمستی از قدرت خون آلوده. او همواره در دشوارترین و خطیر ترین لحظات، امکان و حمایت لازم را برای کمک های بشر دوستانه فراهم می نمود. همواره راههای مصالحه با دشمن شکست خورده اش را جستجو می نمود، و بطور یکنواخت، با اسیران جنگی رفتاری انسانی و با وقار داشت. من شاهد این گفته ها بودم، و بخاطر همین است که در آن روز های هولناک دهه ۱۹۹۰ که دو سوم شهر کابل از آتش راکتباران نابود شده بود، به مسعود پیوستم. مسعود در جستجوی صلح برای کشورش بود، و تراژدی مسعود در این است که قبل از دیدن آن، جهان را وداع گفت.
به باور من -که آنرا نیز نگاشته ام- این کمال اخلاقی در قلب میادین جنگ، مسعود را مقامی بلند در میان چند «رهبر فیلسوف» در طول تاریخ بخشیده است، مردانی که وادار به جنگیدن شدند تا از ملت و از مردم خود دفاع نمایند، آنانیکه از نفس جنگ بیزار بودند و از ورای آن برای خویش جویای منافع سیاسی نبودند و با یک روحیه مشفقانه، قدرت سیاسی متعادل را آنهم فقط برای خدمت به مردم خود، در نظر داشتند. آنانیکه همواره تفکرات فلسفی در خلوت خود را ترجیح میدادند بر تحمیل متکبرانهء نظرات شان بر دیگران. امپراطور روم، مارکوس اوریلیوس و رئیس جمهور امریکا، آبراهام لینکلن، در شمار معدود رهبران اندکی اند که در سنت غربیان بعنوان نمونه های نادر از این نوع رهبران دیده شده اند. اما به نظر من در اسلام ، شخصیت تاریخی که شاید بیشترین وجه مقایسه را با مسعود دارد، قهرمان ملی الجزایر، امیر عبدالرحمن الجزایری باشد. این مبارز برجستهء ضد استعمار فرانسه در قرن ۱۹ ، نیز یک عارف صوفی بود که عمیقاً در اشعار “ابن عربی” مستغرق بود، مبارزی که چنان با مروّت و پر رحم نسبت به دشمنانش بود که حتی فرانسویان نیز امروزه، متقاعد شده اند که تقریباً وی را بعنوان یک قدیس بشناسند و به مقام نجیب ترین مخالف خود در طول تاریخ مفتخرش ساخته، مورد تکریم و تحسین قرار دهند. امروزه، می توان وجوه موازی بسیاری در شیوه هایی یافت که روسها بنوبهء خود، مسعود را احترام می نمایند. حقیقتاً مسعود، با به بن بست کشاندن دیکتاتوری آنها از لحاظ نظامی در کوه ها و دره های پنجشیر ، به آزادی روسها نیز کمک کرد. با گذشت سالیان، مسعود و آنچه که وی برپا نمود- و نه بن لادن و آنچه که تخریب کرد- بعنوان نام پر افتخار اسلام در قرن بیستم، برجسته و ماندگار خواهد گردید.
